-
1 ат карагы
конокра́д -
2 бал карагы
пчели́ный вор, бра́жник (паразитическая бабочка, гусеницы которой питаются мёдом и вощиной в ульях) -
3 елан карагы
мед. ро́жа, ро́жистое воспале́ние -
4 кесә карагы
карма́нник, карма́нный вор -
5 ат
I сущ.1) ло́шадь, конь; лоша́дка, конёк ласк.; коня́га прост. || лошади́ный, ко́нный, ко́нскийат көтүе — табу́н лошаде́й (коне́й), ко́нский табу́н
ат заводы — ко́нный заво́д
ат базары — ко́нный база́р
менге ат — верхова́я ло́шадь
җигү аты — ездова́я ло́шадь
чабыш аты — скакова́я (бегова́я) ло́шадь
йөк аты — вью́чная (ломова́я) ло́шадь
ат кешнәве — лошади́ное ржа́нье
ат эзләре — следы́ лошади́ных копы́т
ат дирбиясе — ко́нская сбруя́
атка атланып бару — е́хать верхо́м на ло́шади
ат азгыны тайга иярә — (посл.) дурно́й конь к стригунка́м пристаёт (т. е. дурной человек с недорослями якшается)
ат тартмый, солы тарта — (посл.) не ло́шадь (конь) везёт, а овёс
ат юк, арба юк, аннан кала бары да юк ирон.; шутл. — всего́ (реши́тельно ничего́) нет; ни коня́, ни теле́ги, ни всей про́чей у́пряжи; гол как соко́л
атны чыбыркы белән кума, солы белән ку — (посл.) не гони́ коня́ кнуто́м, а гони́ овсо́м (т. е. корми его лучше, чтоб был резвым)
аттан ала да, кола да туа — ≈≈ в одно́ перо́ и пти́ца не роди́тся; от одно́й ма́тки, да не одни́ ребя́тки; в семье́ не без уро́да
ат аунаган җирдә төк кала — (посл.) где конь валя́ется, тут и шерсть остаётся; о́коло пе́чки нельзя́ не гре́ться
атым юк урамда, кайгым юк буранда ирон. — (посл.) моя́ ха́та с кра́ю; над на́ми не ка́плет; моё де́ло теля́чье
атын урлаткач, сараен (абзарын) бикләгән (ныгыткан) — (посл.) ≈≈ хвати́лся за ша́пку, когда́ головы́ не ста́ло (букв. за́пер сара́й, когда́ коня́ увели́)
атыңны Аллага тапшыр, дилбегәне үзең тот — (посл.) поручи́ коня́ Алла́ху, но правь сам (т. е. действуй, рискуй с умом)
2) спорт. конь (снаряд в спортзале, фигура в шахматах)ат белән йөрү — ходи́ть (сходи́ть, сде́лать ход) конём
3) как первый компонент сложн. сл. коне-, конево́дческийат совхозы — конево́дческий совхо́з; конесовхо́з
ат фермасы — конево́дческая фе́рма; конефе́рма
•- ат асрау
- ат асраучылык
- ат башы
- ат башында йөрү
- ат бәйләү урыны
- ат белән
- ат борчагы
- ат җигеп
- ат заводы
- ат ите
- ат йөртү
- ат йөртүче
- ат карагы
- ат карау
- ат караучы
- ат кәмите
- ат койрыгы кисү
- ат кузгалагы
- ат куучы
- ат көтүче
- ат көтүчесе
- ат көче
- ат менү
- атка менү
- ат остасы
- ат өйрәтү
- ат печүче
- ат саклау
- ат сакларга бару
- ат сәүдәгәре
- ат тоту
- ат тотып бару
- ат тотучы
- ат чабышы
- ат чабыштыру
- ат чаптыру
- атка атланган
- ат атланган
- атка атлану
- ат атлану
- атка атланып
- ат атланып
- атка салып
- атка төяп
- атка утырып
- атка утыртып
- аттан төшерү
- ат өстеннән төшерү
- аттан төшү
- ат өстеннән төшү••ат белән чыпчык куу — ирон. ≈≈ гоня́ться с о́бухом за му́хой; стреля́ть из пу́шек по воробья́м (букв. гоня́ться на коне́ за воробья́ми)
ат җене кагылган (кеше) — лоша́дник, поме́шанный на лошадя́х (коня́х)
ат җигә башлау — заиме́ть (заводи́ть, завести́) ло́шадь (коня́), обзаводи́ться (обзавести́сь) ло́шадью (конём)
ат кебек таза — здоро́в как ло́шадь (бык); с лошади́ным здоро́вьем
аттан таякка калу — усил.; см. аттан тайга калу; стать ни́щим; вконе́ц разори́ться
ат белән дә, җәяү дә үтәрлек түгел — ни прое́хать (и), ни пройти́
- ат кебек- аттан тайга калу II сущ.1) устар.; фольк.; прям.; перен. и́мя; назва́ние; репута́ция, честь, почётчакырып килгәннең аты олы, чакырмый килгәннең хакы олы — (посл.) кто зван - тому́ больша́я честь, кто пришёл незва́ный - пе́ред ним большо́й долг
аты олы, кабыргасы коры — посл.; ирон. назва́ние гро́мкое, а то́лку (смы́сла, содержа́ния и т.п.) (в чём-л.) ма́ло
2) диал. про́звище, кли́чка•- ат алу- ат казану
- ат кушу
- ат кую
- ат күтәрү
- ат тагу
- аты чыгу••- аты коргыры -
6 бал
I сущ.1) мёдсары бал — све́жий мёд
утырган бал (ак бал) — кристаллизо́ванный, заса́харившийся мёд
чәчәк балы — цвето́чный мёд
••бал - ару, җитмеш җиде төрле авыруга дару — посл. мёд - это чистота́, лека́рство от семи́десяти семи́ боле́зней
бал дисәң бер кими, бармак тисә, ике кими — посл. (букв. о мёде лишь упомя́нешь - начина́ет убыва́ть, тро́нешь па́льцем - убыва́ет два́жды)
бал бозганны тоз төзәтер — погов. испо́рченное мёдом (т. е. лаской), исправля́ют со́лью (т. е. наказанием)
2) некта́р, сла́дкий сок цвето́в и плодо́валмаларның аллары, тамып тора баллары — ( песня) ах, я́блочки а́лые да истека́ют со́ком сла́дким
3) бра́га, буза́, медову́хабал эчү — пить медову́ху
•- бал пешү
- бал менү
- бал агызгыч
- бал алу
- бал әчетү
- бал җимеше
- бал суы
- бал икмәге
- бал ипие
- бал калагы
- бал кашыгы
- бал карагы
- бал кисү
- бал корты
- бал кою
- бал кую
- бал куу
- бал куалау
- бал мәҗлесе
- бал туе
- бал суырту
- бал суырткыч
- бал табышы
- бал чыгы
- бал җавы
- балы кирчү••бал авыз — мёдоу́стый, сладкоречи́вый
балга чебен кебек (балга чебен ябырылган кебек; балга чебен шикелле; балга чебен ябырылган шикелле) — как му́ха к мёду ( липнет)
- бал ае- бал гына
- бал да май II сущ.бал ( праздничное мероприятие с танцами) || ба́льныйбал киеме (күлмәге) — ба́льное пла́тье
бал биюләре — ба́льные та́нцы
-
7 елан
сущ.1) змея́ || змеи́ныйагулы елан — ядови́тая змея́
елан га табыну — поклоне́ние зме́ям; змеепокло́нство
елан агуы — змеи́ный яд
елан ысылдавы — змеи́ное шипе́ние
••елан агуы тешендә, адәмнеке телендә — посл. у змеи́ яд в зуба́х, у челове́ка - на языке́
елан җылыга ияләшә — погов. ≈ ры́ба и́щет где глу́бже, а челове́к - где лу́чше (букв. змея́ во́дится там, где тепло́)
елан чаккан киндерәдән курыккан — посл. ≈ кого́ медве́дь драл, тот и пня бои́тся (букв. кого́ змея́ укуси́ла, тот и бечёвки бои́тся)
2) перен.; бран. подле́ц, злоде́й; а́спид, змея́ подколо́днаяул еланнан котылдык инде — наконе́ц-то изба́вились от э́того злоде́я
•- елан баласы
- елан балыгы
- елан елы
- елан карагы
- елан көпшәсе
- елан тамыры
- елан теле
- елан үләне
- елан ясмыгы••елан акылы — змеи́ная му́дрость
елан аягын кискән нәрсә — ≈ прово́рный, ло́вкий; о́пытный; вида́вший ви́ды, проше́дший ого́нь, во́ду и ме́дные тру́бы
елан йоткан — злой, вре́дный (букв. проглоти́вший змею́)
елан кабыгын салу — двуру́шничать, де́йствовать исподтишка́
елан мөгезе генә юк — недостаёт то́лько пти́чьего молока́ (букв. то́лько змеи́ного ро́га нет)
елан чаккан — шу́стрый, быва́лый (букв. ужа́ленный змеёй)
елан яше ялаган — о́чень хи́трый, кова́рный
елан дай бөтерелү (елан дай сарылу) — извива́ться (ползти́) ужо́м (льстить, подхали́мничать)
-
8 карак
сущ.вор, похити́тель, расхити́тель книжн.; ворю́га, жу́лик || воровско́й, жу́льническийалма карагы — похити́тель я́блок
өйгә карак кергән — в дом прони́к вор
каракның бүреге яна — (посл.) на воре́ ша́пка гори́т
караклар шайкасы — воровска́я ша́йка
- карак хатынкараклар гадәте — воровски́е (жу́льнические) привы́чки (обы́чаи)
-
9 кесә
сущ.1) карма́н || карма́нныйкесә капкачы — кла́пан карма́на
күлмәк кесәсе — карма́н пла́тья
2) карма́шек (портфеля, чемодана, сумки и т. п.)3) перен. де́ньги, бога́тство•••кесә калынайту — нажива́ться, набива́ть карма́ны
кесә сай (такыр) — то́щий (пусто́й) карма́н
кесә сәгате — карма́нные часы́
кесә такыраю (саегу, сайга калу) — обезде́нежeть, разори́ться
кесә чамалы — не по карма́ну (кому-л.)
кесәгә дә йокмау — получа́ть о́чень ма́ло ( о деньгах)
(сүз өчен) кесәгә кереп тормау — не лезть (за сло́вом) в карма́н
кесәгә керү — зале́зть в карма́н, укра́сть
кесәгә кулны тыгып — беспе́чно
кесәгә салу — класть в карма́н, прикарма́нить
кесәгә сугу — бить по карма́ну (кому-л.)
кесәдә җил уйнау — ве́тер свисти́т в карма́не
кесәдә калу — сэконо́мить
кесәдән йодрык күрсәтү — показа́ть кула́к в карма́не
кесәне саву — вы́тянуть де́ньги, выма́нивать де́ньги (постепенно, потихоньку)
кесәне тишмәс — карма́н не оття́нет ( не лишний будет)
кесәсе буш — пусто́й карма́н (безденежье, отсутствие денег)
кесәсе калын (юан) — с то́лстым карма́ном, толстосу́м
кесәсен кайгырту — ду́мать (пе́чься) о своём карма́не
(үз) кесәсеннән (кесәдән) чыгару (түләү) — плати́ть из своего́ карма́на
-
10 кесә талаучы
1) см. кесә карагы2) захребе́тник -
11 күмер
сущ.у́голь || у́гольныйагач күмере — древе́сный у́голь
таш күмер — ка́менный у́голь
күмер вагоны — у́гольный ваго́н
күмер кабы — куль для угля́
күмер шахтасы — у́гольная ша́хта
күмер бассейны — у́гольный бассе́й́н
күмер катламы — у́гольный пласт
күмер таякчык — у́гольная па́лочка
- күмер савытыкүмер электрод — у́гольный электро́д
- күмер чиләге
- күмер чүлмәге
- күмер яндыру
- күмер яндыручы••күмер ашый — мал ещё, недоро́сток (букв. ест у́голь)
күмер кара — см. кап-кара
күмер карагы — уст. учени́к, шаки́рд
күмергә әйләнү (калу) — пропа́сть, исче́знуть
-
12 кесә
Tasche f. (am Kleid)яшерен кесә Geheimtasche f.; кесә карагы Taschendieb m.
См. также в других словарях:
аздакы — диал. Убырлы карчык. АЗДАКЫ КӨЯНТӘСЕ – зоол. Энә карагы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
балкалак — Кечкенә кашык, чәй кашыгы. БАЛ КАРАГЫ – Йонлач юан гәүдәле, саргылт кара бизәкле төнге күбәләк. БАЛ КОРТЫ – Элпәканатлылар отр. чәчәк нектарын эшкәртеп бал ясый торган бөҗәк; умарта корты. БАЛ КОЮ (КУЮ) – Эчемлек бал ачыту. БАЛ МӘҖЛЕСЕ – Хәмер,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
балкашык — Кечкенә кашык, чәй кашыгы. БАЛ КАРАГЫ – Йонлач юан гәүдәле, саргылт кара бизәкле төнге күбәләк. БАЛ КОРТЫ – Элпәканатлылар отр. чәчәк нектарын эшкәртеп бал ясый торган бөҗәк; умарта корты. БАЛ КОЮ (КУЮ) – Эчемлек бал ачыту. БАЛ МӘҖЛЕСЕ – Хәмер,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
жулик — 1. Вак карак, кесә карагы 2. Алдакчы, хәйләкәр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урыс — РУС – Россия дәүләтенең күпчелек халкын тәшкил итә торган көнчыгыш славян халкының атамасы һәм шуның бер кешесе. УРЫС КАПКА – Юан баганалар утыртылып тактадан ясалган, ишек алдын бөтенләй каплый торган, күбесенчә түбәле капка. УРЫС КӨЯНТӘСЕ – к.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
энә — 1. Бер башы очлы, икенче башында җеп кертү өчен тишеге булган кыска, шома нечкә корыч чыбык (тегү, чигү эшендә кулл.). Очлы башында җеп үткәрү өчен тишеге, кинәт калынаеп киткән икенче яртысында махсус киртләче булган кыска корыч чыбык (тегү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге